Verf: wat zit er allemaal in, en wat is het verschil tussen ‘gewone’ en ecologische verf?
Tussen de mooie kleuren, en de aantrekkelijke marketingcampagnes, staan we er vaak weinig bij stil. Toch zijn het geen onbelangrijke vragen, wanneer je plannen maakt om te gaan schilderen:
Wat zit er eigenlijk allemaal in verf? Hoe veilig is verf voor je gezondheid en het milieu? En is er een groot verschil tussen klassieke verf en ecologische?
Ik probeer hieronder de belangrijkste verschillen en de bestanddelen op een rij te zetten. (Om het behapbaar te houden, zal ik me hierbij beperken tot muurverf voor binnen.)
Wat zit er allemaal in een pot verf?
Plastic
De klassieke binnenmuurverven, zoals je ze koopt bij de bouwmarkt, of bij klassieke merken als Boss Paints, Sikkens, Sigma,...hebben bijna altijd acryl als bindmiddel.
Ze kunnen de noemer hebben van: ‘latexverf’, ‘acrylverf’, ‘acrylaatverf’, of gewoon ‘muurverf’, maar het gaat eigenlijk steeds over hetzelfde soort verf.
Deze verven bestaan uit een dispersie van kleine kunststof bolletjes in water. De bolletjes zijn door weekmakers of filmvormers kleverig gemaakt. Na het aanbrengen van de verf verdampt het water, en vloeien de bolletjes samen, waardoor er zich een verffilm vormt.
Wat je met deze verven eigenlijk doet, is een dun laagje plastic op je muur aanbrengen.
Daartegenover staan de natuurverven, die geen kunststof bevatten. Als bindmiddel worden natuurlijke materialen gebruikt (zoals krijt, kalk, klei, cellulose,…). Deze verven gaan dan ook geen echte film vormen.
foto: AURO AG
De voor en nadelen hiervan:
klassieke verf
➕ door de filmvorming is de verflaag beter bestand tegen vlekken, en beter afwasbaar
➖ de verflaag is weinig dampdoorlatend, de ondergrond kan niet meer ‘ademen’
➖ grondstoffen zijn afkomstig uit de milieuvervuilende petroleumindustrie
➖ de verflaag is statisch geladen, en trekt stofdeeltjes aan
➖ niet biologisch afbreekbaar
➖ bij het uitspoelen van verfmateriaal onder de kraan, komen er microplastics in het milieu terecht.
natuurverf
➕ de verflaag is dampdoorlatend, de ondergrond kan blijven ademen
➕ bevat geen microplastics
➕ antistatisch, trekt geen stofdeeltjes aan
➖ minder vlekbestendig dan klassieke verf
foto: Callum Hill viaUnsplash
Vluchtige stoffen
Een tweede aspect waar je mogelijk rekening mee wil houden, zijn ‘VOS’, wat staat voor ‘vluchtige organische stoffen’ (of in het Engels VOC’s: Volatile Organic Compounds).
Een verzamelnaam voor een groep van vluchtige, of snel verdampende producten.
Meestal zijn ze synthetisch gemaakt op basis van aardolieproducten. Voorbeelden zijn formaldehyde, limoneem, benzeen, tolueen,….
VOS kunnen niet alleen vrijkomen tijdens het verwerken en drogen van de verf, maar kunnen ook over langere termijn vrijkomen uit verflagen.
Sommige VOS kunnen schadelijk zijn voor het milieu (aantasting van de ozonlaag) of voor de gezondheid. Niet alleen de stoffen op zich, maar ook de combinatie van verschillende VOS samen, het cocktail-effect kan toxisch zijn. Vooral professionele schilders lopen hierbij gevaar. Langdurige blootstelling kan o.a. leiden tot OPS, de akelige ‘schildersziekte’.
Sinds 2004 is er een Europese richtlijn die de maximale grenswaarden voor de VOS-inhoud vastlegt. (Voor muurverven is dat 30g/L voor matte verf, en 100g/L voor glanzende verf).
Maar: intussen heeft men ontdekt dat een lage VOS-inhoud niet altijd automatisch leidt tot een lage VOS-emissie, het vrijkomen van VOS tijdens de verwerking, en nadien.
En, voor zover ik begrepen heb, zijn VOS-emissienormen momenteel nog niet vertaald in bindende wetgeving.
Toch maar liever op veilig spelen met deze stoffen?
Dan kan je o.a. gaan uitkijken naar deze labels:
het Europese Ecolabel. Dit label legt VOS-criteria op die een stuk strenger zijn dan de richtlijn. Je kan het label ook op bepaalde klassieke verven terugvinden, zoals o.a. bij Sikkens.
Het Eurofins emissielabel onderzoekt de uitstoot van VOS in de leefomgeving. A+ is de beste score.
het Duitse natureplus-label legt eveneens strenge criteria op voor VOS-gehalte en formaldehyde.
Bij de natuurverven kan je nog meer gerust zijn op vlak van VOS: ze worden simpelweg gemaakt met VOS-vrije ingrediënten*.
de voor- en nadelen:
klassieke verf zonder ecolabel
➖ geen garanties over de VOS-emissie
➖ kan een storende geur hebben
klassieke verf met ecolabel
➕ lage VOS-emissie
➕ geurloos of minder sterke geur
natuurverf:
➕ geen VOS-emissie*
➕ geurloos
(*op technische fiches zal je wel een beperkte VOS waarde zien staan van 0.5gr/L, ook al zijn de ingrediënten VOS-vrij. Dit doen fabrikanten om zich in te dekken tegen eventuele verontreinigingen tijdens het productieproces).
Pigmenten
foto: Cris CL via Unsplash
Pigmenten zijn de stoffen die verf kleur geven. Een behoorlijk essentieel onderdeel dus.
De zoektocht naar stoffen die als pigment gebruikt kunnen worden, is bijna even oud als de mensheid (denk maar aan Altamira en Lascaux).
Helaas zijn heel veel van die stoffen, die doorheen de geschiedenis als pigment gebruikt zijn, toxisch gebleken. Denk bijvoorbeeld maar aan loodwit. Of aan ‘Scheeles groen’, een populair groen uit de 19e eeuw, dat arsenicum bevatte.
Gelukkig worden lood en arsenicum vandaag de dag niet meer gebruikt. Maar helemaal onschuldig zijn de hedendaagse pigmenten daarom ook niet altijd. Stoffen zoals onder andere cadmiumgeel of kobaltblauw kunnen schadelijk zijn voor gezondheid en milieu.
Welke pigmenten er dan precies in jouw potje verf zitten? Dat is helaas niet zo makkelijk te achterhalen. Fabrikanten vermelden die informatie zelden of nooit .
Bij natuurverf -die wordt aangemengd op de machine-worden zoveel mogelijk natuurlijke pigmenten gebruikt. Maar dat is niet voor alle kleuren mogelijk. Vooral voor de fellere, levendige kleuren zijn er soms synthetische pigmenten nodig.
Sommige merken, zoals bv. Conscient opteren ervoor om een beperkt kleurenpalet aan te bieden, dat met 100% natuurlijke pigmenten kan gemaakt worden. Je vindt dit idee bijvoorbeeld ook terug bij Pure& Original (ook al is dat voor de rest geen volledig ecologisch merk).
Ook bij kalk- en leemverven is dit meestal het geval.
klassieke verf
➖ geen informatie over pigmenten
natuurverf
➕/➖ ‘zoveel mogelijk’ milieuvriendelijke pigmenten
verf met 100% natuurlijke pigmenten
➕ geen synthetische pigmenten
➕ milieuvriendelijker
➖ niet alle kleuren zijn mogelijk
Bewaarmiddelen & andere hulpstoffen
Naast water, bindmiddel en pigment, kan verf ook nog hulpstoffen bevatten, zoals bewaarmiddelen, schimmelwerende middelen, siccatieven, weekmakers, … Sommige daarvan kunnen irriterend zijn.
Bij natuurverven wordt ernaar gestreefd om de synthetische toevoegingen tot een minimum te beperken. Al bevatten ze meestal wel nog een conserveringsmiddel.
Als bewaarmiddel worden meestal isothiazolinonen gebruikt. Deze zijn niet toxisch, maar als je er vaak mee in contact komt, kan dit wel leiden tot een huidallergie.
klassieke verf
➖ kan allerlei chemische hulpstoffen bevatten
natuurverf:
➕/➖ bevat meestal bewaarmiddel
foto: Sandie Clarke via Unsplash
Beware of the greenwashers
In het ideale geval, kan je als consument zelf een geïnformeerde keuze maken, om het product te kopen dat het beste aansluit bij wat je belangrijk vindt.
Helaas is dat het voor verf erg moeilijk om goede, objectieve informatie te vinden.
Verfmerken doen ook al eens graag aan greenwashing. Uitpakken met hun zogezegd ’duurzame’ of ‘milieuvriendelijke’ verf, terwijl die claims in de praktijk niet zo veel om het lijf hebben.
Eén van de dingen waar je dit bijvoorbeeld kan aan herkennen, is dat hun claims meestal heel vaag omschreven zijn. Of er wordt veel nadruk gelegd op één duurzaam aspect, om het over de rest niet te hoeven hebben.
Dan wordt er bijvoorbeeld nadruk gelegd op het feit dat de verf watergedragen is. Klinkt goed, maar watergedragen verf is intussen eigenlijk gewoon de standaard.
Of er wordt bijvoorbeeld uitgepakt met het gebruik van groene stroom, recycleerbare verpakkingen, of bijdragen aan goede doelen. Terwijl intussen gezwegen wordt over de milieu-impact van de verf zelf.
Volledige ingrediëntenlijst
Bij de grote meerderheid van de fabrikanten heb je heel weinig zicht op wat er precies allemaal in hun potten zit.
Anders dan bij voeding, is er bij verf geen wettelijke verplichting om de ingrediëntenlijst bekend te maken. (Enkel van een beperkt aantal stoffen is er de verplichting om ze te vermelden op de veiligheidsfiche.)
Fabrikanten van natuurverven zijn hierop de uitzondering, en engageren zich vaak wél om hun volledige ingrediëntenlijst bekend te maken.
Enkele merken waarbij je de samenstelling kan terugvinden op de productfiches, zijn bijvoorbeeld Ecotec, Keim of Auro.
Voor mij persoonlijk is die transparantie hetgeen mij het meeste vertrouwen geeft in de eerlijkheid van een producent.
Tips voor duurzamer en veiliger schilderen
Tot slot nog een paar tips, om je verfklus duurzaam en veilig aan te pakken.
Kies de juiste verf voor de juiste toepassing. Welke eigenschappen zijn belangrijk voor de plek waar je de verf wil gebruiken? Moet de verf bv. schrobvast zijn? Extra krasvast? Vochtbestendig? Of is dat niet nodig?
Kies de juiste verf voor de ondergrond. Koop verf die geschikt is voor de ondergrond waar die op moet. En neem de tijd om de ondergrond voor te bereiden volgens de richtlijnen van de fabrikant. Met de juiste voorbereiding zal je verfklus een veel langere levensduur hebben.
Kies voor kwalitatieve verf met een goede dekking. Dit lijkt vaak duurder, maar met een minder goed alternatief heb je meer lagen (en dus meer potten) verf nodig.
Reken goed uit hoeveel je nodig hebt, en koop niet meer dan nodig.
Gebruik kleurstalen om te bepalen welke kleur je wilt. Zodat je vooraf kan zien hoe de kleur eruitziet met de lichtinval in de ruimte. Of de kleuren bij elkaar passen, en bij je meubels en andere spullen.
Ventileer de ruimtes goed, tijdens en na het schilderen.
Vermijd zoveel mogelijk het contact van verf met je huid, door voorzichtig te werken, en eventueel handschoenen te dragen.
Spoel kwasten, rollers en verfspullen nooit uit onder de kraan en spoel resten verf nooit door de gootsteen - ook al zijn ze wateroplosbaar. Pak kwasten en rollers tussendoor in met aluminiumfolie, en gooi ze weg als je klus klaar is.
Een klein restje verf kan je bewaren om later eventuele kleine beschadigingen bij te werken. Grotere overschotten kan je misschien wel doorgeven aan mensen of verenigingen in je omgeving die binnenkort gaan klussen? Wanneer je resten weggooit, horen ze bij het Klein Gevaarlijk afval op het containerpark.
Comments