Kleurentaal voor dummies: helderheid, verzadiging, NCS, en andere vaktermen eenvoudig uitgelegd

Wanneer interieurprofessionals praten over kleur, vallen er al snel termen als ‘verzadigd’, ‘gedempt’, ‘off-white’,… Maar wat betekenen die nu precies? Een -hopelijk- verhelderend overzichtje, voor iedereen die wil kunnen meepraten over kleur.

(Foto: Peter Olexa)

Kleur

Eerst even voor de duidelijkheid: als ik over kleur spreek bedoel ik: alle verschillende kleuren die het menselijk oog kan onderscheiden. Dat zijn de kleuren van de regenboog, wit, zwart, en alle mengvormen daartussen.

Volgens de wetenschap kunnen we er als mens ongeveer een miljoen onderscheiden.

Kleursystemen

Als je gaat praten over kleur, merk je al snel dat namen en beschrijvingen niet helemaal handig zijn, wegens meestal te vaag. Als ik tegen jou bv. spreek over appeltjesgroen, dan zie jij waarschijnlijk wel een lichtgroen voor ogen, maar de kans is eerder klein dat het exact hetzelfde groen is, als ik voor ogen heb. Gelukkig zijn er systemen ontwikkeld om kleuren wel exact te kunnen omschrijven. Systemen als RGB, Pantone, RAL, CMYK,…

In de interieurwereld wordt er vaak gebruik gemaakt van het NCS-systeem.

NCS (en de meeste andere systemen) zijn opgebouwd rond de 3 dimensies van kleur: kleurtoon, verzadiging en helderheid. Waar een kleur zich ergens in die drie dimensionele ruimte bevindt, wordt in een codering gegoten.

Kleurtoon

Wanneer we een kleur aan iemand beschrijven, noemen we vaak als eerste de toon: rood, geel, blauw, groen, gelig groen, blauwig groen,…. Het is de eigenschap van kleur die afhangt van de golflengte van het weerkaatste licht. Ik vind het zelf gemakkelijk om me kleurtoon voor voor te stellen als een positie op de kleurencirkel.

Verzadiging

Met verzading wordt bedoeld hoe intens of krachtig een kleur is. Een verzadigde kleur is een intense, zuivere kleur. Een kleur met een lage verzadiging is dan weer een kleur waar veel grijs, wit of zwart doorheen is gemengd.

Een voorbeeldje: links zie je telkens een verzadigd oranje. Hoe meer naar rechts, hoe minder verzadigd het oranje wordt, omdat er steeds meer grijs doorheen is gemengd.

Dit zegt nog niks over hoe donker een kleur is. Want zoals je ziet, kan je zowel met licht- als met donkergrijs, een kleur minder verzadigd maken.

Helderheid

Helderheid is de eigenschap die je vertelt hoe licht of donker een kleur is, Met zuiver wit natuurlijk als de maximaal heldere kleur.

Gedempte kleuren

Gedempt betekent hetzelfde als laag verzadigd. De kleuren aan de rechterkant bij de voorgaande afbeeldingen, zijn bijvoorbeeld gedempte oranjes. Gedempte kleuren ervaren we als rustiger dan verzadigde kleuren.

Zuivere kleuren

Met zuivere kleuren wordt bedoeld: kleuren met een maximale verzadiging, dus zonder toevoeging van wit, zwart of grijs. De kleur zoals op de kleurencirkel.

Neutrale kleuren

Binnen de kleursystemen wordt met neutrale kleuren bedoeld: wit en zwart, en alle grijstinten daartussenin.

In spreektaal worden kleuren met een hele lage verzadiging ook wel vaak ‘neutraal’ genoemd.

Warme en koude kleuren

Eigenlijk gek als je er over nadenkt, maar sommige kleuren ervaren we als koel, en andere als warm. Oranje ervaren we als de warmste kleur van het spectrum, en blauw als de koelste kleur.

Misschien omdat we oranje associëren met vuur, en blauw met water?

Blijkbaar zijn er zelfs experimenten uitgevoerd, waarbij proefpersonen het in een oranje geverfde kamer effectief minder snel koud kregen, dan in een blauw geverfde kamer!

Je kan een kleur warmer of koeler maken, door op de kleurencirkel op de te schuiven richting oranje, of richting blauw. Zo zal een rodig geel warmer aanvoelen dan een groenig geel. Een gelig groen zal warmer aanvoelen dan een blauwig groen. Een roze met een tikje geel erin, zal warmer aanvoelen dan een puur roze.

Pasteltinten

Pasteltinten zijn kleuren met een hoog witgehalte. Hierbij worden zuivere kleuren gemengd met veel wit of lichtgrijs.

Off-white

Ook wel gebroken wit genoemd. Wit waar een minimale hoeveelheid grijs en/of een kleurtoon aan toegevoegd is. Afhankelijk van de kleurtoon zullen we dit ervaren als een warm, een koel of een neutraal wit.

Off-black

Hetzelfde maar dan met zwart. Zwart waar een minimale hoeveelheid grijs en/of een kleurtoon aan toegevoegd is.

Harmoniërende kleuren

We ervaren een kleurencombinatie als harmonieus wanneer er één of meerdere overeenkomsten tussen de kleuren zijn.

Een vaak gebruikte manier om harmonieuze combinaties te maken, is om te werken met kleuren die op dezelfde plek, of naast elkaar, op de kleurencirkel liggen.

Deze vier kleuren hebben bvb dezelfde toon (maar een andere verzadiging en helderheid):

Maar er zijn ook andere manieren om harmonische combinaties te maken. Door bijvoorbeeld kleuren met eenzelfde verzadiging, of met eenzelfde witgehalte of zwartgehalte te combineren.

Hier zie je bijvoorbeeld een aantal kleuren met verschillende tonen, maar met hetzelfde witgehalte:

Het is niet iets wat je meteen opmerkt, maar je voelt intuïtief wel aan dat deze kleuren iets gemeen hebben.

Contrasten

Net zoals er verschillende manieren zijn om harmoniërende combinaties te maken, zijn er ook verschillende manieren om voor contrast te zorgen.

In een kleurpalet worden meestal meerdere contrasten tegelijk benut.

Kleurtooncontrast

Hoe verder kleuren van elkaar af liggen op de kleurencirkel, hoe groter het contrast. Voorbeelden van sterk contrasterende kleurtonen zijn blauw + oranje, rood + groen, geel + paars.

Met zuivere kleuren is deze combinatie nogal in your face. Met gedemptere versies wordt het veel rustiger, zoals je kan zien bij deze combinaties van rood en groen:

Helderheidscontrast

Helderheidscontrast ontstaat wanneer je een helderdere kleur combineert met een donkerdere.

Verzadigingscontrast

Verzadigingscontrast ontstaat wanneer je een meer verzadigde kleur combineert met een meer gedempte. Vaak wordt de meest verzadigde kleur daarbij in een kleinere hoeveelheid toegepast.

Kwantiteitscontrast

Kwantiteitscontrast ontstaat wanneer je ,zoals hierboven, één kleur in een kleine hoeveelheid gebruikt, en andere in een veel grotere hoeveelheid.

Basis- of primaire kleuren

Met basiskleuren wordt bedoeld: kleuren die je niet kan bekomen door het mengen van andere kleuren. Klinkt simpel, maar welke kleuren dat dan zijn? Als je je er in gaat verdiepen wordt het al snel ingewikkeld. Door de eeuwen heen zijn er verschillende kleurenleren ontwikkeld, door filosofen, wetenschappers en kunstenaars, elk met hun eigen kijk op de zaak.

In de schilderkunst zijn rood, geel en blauw traditioneel de basiskleuren.. In de moderne kleurenleer zijn dat cyaan, geel en magenta. En volgens de wetenschap hebben we in onze ogen receptoren voor rood, blauw en groen,…

Binnen de filosofie ontstonden modellen met vier elementaire kleuren: rood, geel, blauw en groen. Deze modellen waren niet zozeer gebaseerd op wetenschap, of hoe verf gemengd wordt, maar zouden het sterkste overeenstemmen met ons intuïtief aanvoelen en begrijpen van kleur. Of dat nu klopt of niet, het is handig om te weten dat het NCS systeem gebaseerd is op zo'n vierkleurenleer.

Meer over NCS

NCS staat voor "Natural Color System" en is net als Pantone, RAL, CMYK,…. een systeem dat is ontwikkeld om tot een universele, gestandaardiseerde notatie te komen voor kleuren.

NCS is bedacht in Zweden, en is gebaseerd op een vierkleurenleer, waarin rood, geel, blauw en groen, samen met wit en zwart, de referentiekleuren zijn. Het systeem wordt vooral gebruikt in Europa, in de interieur- en architectuurwereld. In de Angelsaksische wereld wordt het veel minder toegepast.

Het handige aan NCS is, dat het merkonafhankelijk is. Met een NCS code kan je bij elke verfmengmachine, van gelijk welk merk, terecht om verf of lak in de kleur van jouw keuze te laten mengen.

Daarnaast is een NCS notatie ook logisch opgebouwd, en daardoor gemakkelijk ‘leesbaar’ voor wie een beetje thuis is in het systeem.

Hoe kan je nu een NCS code begrijpen?

Om een kleur te noteren met NCS code bepaal je:

1. de kleurtoon

De kleurtoon wordt genoteerd aan de hand van de NCS kleurencirkel. Bij zuiver geel is de notatie bv. ‘Y’ (van yellow). Gaat er rood bij, dan gaan we in stapjes van 10, in wijzerzin richting R (van red). Willen we bv. een oranje dat een 50/50 mix is van rood en geel, dan wordt dat ‘Y50R’ . Willen we rood dan noteren we ‘R’.

Mag het een rood zijn met een tikje blauw in, dan kan het bv. ‘R10B’ worden. En zo verder. Voor een neutrale kleur, dus zonder kleurtoon wordt de notatie ‘N’ gebruikt.

2. de nuance

Nuance staat in het NCS systeem voor de combinatie van helderheid en verzadiging. De nuance wordt genoteerd in de vorm van 4 cijfers.

• het eerste paar cijfers staan voor de zwartcomponent, uitgedrukt in percentage tussen 0 en 100. Hoe hoger dit getal hoe donkerder de kleur.

• het 2e paar cijfers staat voor de verzadiging, uitgedrukt in percentage tussen 0 en 100. Hoe hoger dit getal, hoe verzadigder de kleur.

De nuance komt voor de kleurtoon te staan, en er komt nog een S vooraan, om aan te geven dat het om de standaard sinds 1995 gaat.

Een paar voorbeeldjes

• NCS S 1000-N Zoals je kan zien aan de N, is dit een neutraal grijze kleur. Ze bevat 10% zwart en 0% verzadiging (want er is geen kleurtoon). De resterende 90% is wit. (Het witgehalte staat niet in de notatie, maar kan je afleiden door de beide andere waardes af te trekken van 100).

• NCS S3030-Y30R Uit ‘Y30R’ kan je afleiden dat het om een oranje gaat. De kleurtoon is geel, met 30% rood erbij. Qua nuance bevat de kleur 30% zwart, en is ze voor 30% verzadigd. Het witgehalte kan je hieruit afleiden, en is 40%.

• NCS S 1070-G90Y Uit ‘G90Y’ kan je afleiden dat dit een geel is, met een tikje groen erin. Qua nuance bevat deze kleur 10% zwart, en is ze voor 70% verzadigd. Het witgehalte kan je hieruit afleiden, en is 20%.

RAL

RAL is net als NCS een systeem voor standaardisatie van kleur. Het is ontwikkeld in Duitsland en wordt wereldwijd gebruikt, vooral voor verf, coatings en plastics. RAL kleuren zitten standaard op elke verfmengmachine, dus ook verven en lakken voor interieur kan je overal eenvoudig op RAL kleur laten mengen. RAL is bekender dan NCS, maar bevat een veel kleinere selectie: er zijn 215 RAL-kleuren versus 2005 NCS -kleuren.

De- veruit- meest gebruikte RAL kleur is RAL 9010 (zuiver wit). Dit is tegenwoordig het standaard wit in de bouw (stopcontacten, radiatoren,…)